Người trí tuệ thực sự thường ẩn mình, không thể hiện mình thông minh

(Hình minh họa: Qua read01.com)

Trong “Luận Ngữ. Vệ Linh Công”, Khổng Tử từng cảm thán rằng: “Quần cư chung nhật, ngôn bất cập nghĩa, hảo hành tiểu tuệ, nan hĩ tai!” ý nghĩa chính là suốt ngày tụ tập lại, nói toàn những lời không chính đáng, thích làm  những điều khôn vặt, loại người này rất khó dạy.

Khổng Tử là một nhà giáo dục lớn, trong mắt ông không có người nào là không thể dạy dỗ, nhưng chỉ riêng với loại người trên, ông lắc đầu than rằng: “Khó! Khó!” Có thể thấy tất cả những khuyết điểm của đời người đều có “thuốc” để chữa trị, duy chỉ có những kẻ hay thích thể hiện mình khôn vặt là không thể dạy. Rất nhiều người đều có tật xấu này.

Vào thời cuối nhà Minh đầu nhà Thanh, học giả Cố Đình Lâm từng phê bình những người có học ở phía nam là: “Quần cư chung nhật, ngôn bất cập nghĩa” (suốt ngày tụ tập, tán hươu tán vượn). Còn những người có học ở phương bắc, Cố Đình Lâm cho rằng: “Ăn uống chán chê suốt ngày, không chú ý”. Chính những lúc “tán hươu tán vượn”, “không để tâm chú ý” là những lúc rất nhiều người thích thể hiện sự khôn vặt của mình.

Thông thường, những người thích thể hiện sự khôn vặt của mình đều là những người không có “chân tài, thực học”. Họ thường dựa vào công kích, áp chế người khác để nâng mình lên. Những người này có thể đắc ý nhất thời, đạt được sự thỏa mãn nhất thời trong tâm lý nhưng vĩnh viễn không đạt được sự thành công vĩ đại và chân chính.

“Khôn vặt” là cách lừa người hại mình

(Hình minh họa: Qua read01)

Trong “Bi thuyết”, Liễu Tông Nguyên (773-819) từng ghi chép một câu chuyện kể rằng:

Người ta nói, con nai sợ con báo rừng, con báo lại sợ con hổ, con hổ lại sợ gấu ngựa. Ở nước Sở xưa có một người thợ săn, kỹ năng săn thú rất kém cỏi nhưng lại thích thể hiện mình thông minh. Người thợ săn tước ống trúc làm thành cái tiêu để bắt trước tiếng kêu của các loài dã thú. Anh ta thường học tiếng kêu của con dê, con hươu, nai… để dụ dỗ những con này đến và bắt chúng.

Có một lần, người thợ săn mang theo cung tên, thuốc nổ và đồ dùng lên núi. Anh ta dùng tiêu thổi ra tiếng kêu của con nai. Không ngờ, tiếng tiêu rất giống với tiếng kêu của con nai, làm cho con báo ở gần đó tìm đến để ăn thịt nai. Người thợ săn thoáng chút hoảng sợ, nhưng anh ta cũng kịp thổi ngay ra tiếng kêu của con hổ, dọa con báo sợ hãi mà rời đi.

Nhưng tiếng tiêu quá giống tiếng kêu của hổ, khiến cho một con hổ hung mãnh đang đói đi tới. Người thợ săn càng luống cuống hơn, vội vàng thổi ra tiếng gào của con gấu ngựa, dọa khiến con hổ hung mãnh bỏ chạy. Anh ta vừa thở gấp, vừa muốn nghỉ ngơi một chút thì từ đâu một con gấu ngựa nhe nanh vuốt nghe thấy tiếng kêu đi tới.

Người thợ săn đến lúc này không thể thổi ra được tiếng của con vật nào hung mãnh hơn để hù dọa gấu ngựa. Anh ta sợ tới mức hồn bay phách lạc và cuối cùng đã bị con gấu ngựa bổ nhào lên người, xé thành từng mảnh. Người thợ săn này đã không dựa vào bản lĩnh thật sự để đi săn, mà là dựa vào tiếng kêu để “lừa săn”.

Trong cuộc sống, những người giống như thợ săn, những hiện tượng giống như vậy thực sự không ít. Có những người khi làm việc thì không làm đến nơi đến chốn bằng bản lĩnh thực sự của mình, mà dựa vào chút khôn vặt để hãm hại, lừa gạt người khác. Nhưng cuối cùng họ cũng nhận được kết quả “lừa người hại mình”.

Chúng ta thường nghe nói, bậc trí giả thường là người “đại trí giả ngu”, nhưng trong thực tế, trong cuộc sống hàng ngày cũng có rất nhiều người “đại ngu giả trí”. Những người “đại ngu giả trí” này thường là người thích thể hiện mình thông minh hơn người. Tuy nhiên, người “đại trí giả ngu” và người “đại ngu giả trí” là hoàn toàn khác nhau ở chỗ “tự mình biết mình”. Những người mù quáng tự đại này mê thích tâm kế, khăng khăng cho mình là đúng thì vô cùng khó để thành công.

Người trí tuệ ẩn mình, không thể hiện mình thông minh

(Hình minh họa: Qua history.sohu.com)

Đối nhân xử thế, cần tránh việc chỉ biết duỗi không biết co, chỉ biết tiến không biết lùi, chỉ biết thể hiện chút khôn vặt của mình mà không biết “nhược ngu”, chỉ biết bộc lộ tài năng mà không biết có lúc cần giấu tài. Ở phương Tây có một cách nói: “Người Pháp giấu sự thông minh ở bên trong, người Tây Ban Nha thể hiện sự thông minh ra bên ngoài, kiểu người trước là thông minh thực sự, kiểu người sau là giả thông minh.”

Thời Tam Quốc nổi tiếng với kết cục bi thảm của tài tử Dương Tu, cũng có rất nhiều cách thuyết minh về vấn đề này. Người đời sau cũng có bài thơ rằng: “Thân tử nhân tài ngộ, phi quan dục thối binh” , ý nói cái chết của Dương Tu là bởi vì sự thông minh của ông gây ra, chính điều mà người ta gọi là: “Thông minh bị thông minh hại” . Sự thông minh của Dương Tu đối với người đại trí tuệ mà nói chỉ là chút khôn vặt, đại ngu xuẩn.

Điển cố “Hàn Tín chịu nhục chui háng” cũng là thể hiện “đại trí giả ngu”. Nếu khi ấy Hàn Tín lấy đầu kẻ vô lại bằng thanh bảo kiếm của mình, ông sẽ không phải chịu nỗi nhục chui dưới háng của hắn. Nhưng ông đã nhẫn chịu nỗi nhục này để tránh lấy đi một mạng người.

Hàn Tín có thể chui dưới hai chân của kẻ vô lại không phải hèn nhát, cũng không phải ngu ngốc. Đó là biểu hiện cao thượng của tâm đại nhẫn và đại trí. Sau này, Hàn Tín trở thành đại tướng quân của Hán Cao Tổ Lưu Bang và giúp ông sáng lập triều Hán. Công lao vĩ đại của Hàn Tín đối với triều Hán đã chứng minh ông là một bậc đại trí.

Điều mà người đại trí tuệ có thể làm được, chính là trong lòng biết rõ mà không thể hiện ra bên ngoài, tuyệt không thể hiện ra mình thông minh hơn người khác. Nếu Dương Tu biết rằng chút thông minh của mình sẽ mang lại tai họa cho bản thân thì chắc hẳn ông đã không thể hiện ra điều ấy. Cho nên, cổ nhân mói nói: “Sái tiểu thông minh nhân, đô bất thị chân chính đích trí giả” , người thích thể hiện cái khôn của mình, thể hiện mình thông minh thì đều không phải người thực sự có trí tuệ.

An Hòa (dịch và t/h)